Ο φανατισμός της εποχής μας δεν είναι τόσο φαινόμενο υπερβολικής προσήλωσης σε μια κοσμοθεωρία όσο αυτού που η ψυχανάλυση ονομάζει «υπεραναπλήρωση». Όσο λιγότερο πιστεύουμε την παραδοσιακή κοσμοθεωρία της κοινότητάς μας τόσο πιο βίαια προσπαθούμε ...
Οι θρησκείες βρίσκονται σε υποχώρηση από τότε που οι επιστήμες
ως κοσμοθεώρηση, ως τρόπο να βιώνουμε τον κόσμο. Άνθρωποι, οι οποίοι βιώνουν με χριστιανικό τρόπο τον κόσμο γύρω τους, δεν φαίνεται να υπάρχουν πια πολλοί.
Όταν αρρωσταίνω, πρώτα τρέχω στον γιατρό μου, που με θεωρεί παράγωγο της οργανικής χημείας, όχι στον ιερέα της ενορίας μου. Καταρρέει λοιπόν ώς και μέσα μου η αλήθεια της θρησκευτικής κοσμοθεωρίας μου. Όταν οι θρησκείες δύουν ως κοσμοθεωρίες, συνεχίζουν να υπάρχουν ως χορηγοί ταυτότητας, μια λειτουργία που μοιράζονται με το έθνος, το κόμμα, την ποδοσφαιρική ομάδα.
Ο φανατισμός της εποχής μας δεν είναι τόσο φαινόμενο υπερβολικής προσήλωσης σε μια κοσμοθεωρία όσο αυτού που η ψυχανάλυση ονομάζει «υπεραναπλήρωση». Όσο λιγότερο πιστεύουμε την παραδοσιακή κοσμοθεωρία της κοινότητάς μας τόσο πιο βίαια προσπαθούμε να πείσουμε για την ορθότητά της τους άλλους και, εν τέλει, τον ίδιο τον εαυτό μας. Σκεφτόμαστε ανομολόγητα: «Για να είμαι έτοιμος να πεθάνω για τη θρησκεία μου, η θρησκεία μου δεν μπορεί παρά να είναι αληθινή, όσο κι αν δεν μου φαίνεται εύκολο να πιστέψω όσα λέει».
Νομίζω πως έτσι εξηγούνται τα φαινόμενα τρομοκρατικής υπεράσπισης του Ισλάμ μέσω πρακτικών που το ίδιο το Ισλάμ απαγορεύει, όπως η αυτοκτονία. Έτσι, θαρρώ, εξηγείται και η προσέγγιση χριστιανών ιερέων με τους θιασώτες του Έθνους, έννοιας ξένης στη θρησκεία τους.
Η θρησκεία, λένε, είναι ιδιωτική υπόθεση. Εννοούν ότι δεν είναι πολιτικό θέμα. Δεν μας αφορά ως πολίτες, μέλη της πολιτικής κοινότητας. Μας αφορά ως πιστούς, μέλη μιας κοινότητας πιστών. Η κοινότητα πιστών δεν συμπίπτει με την πολιτική κοινότητα. Ένας ορθόδοξος Βούλγαρος και ένας ορθόδοξος Έλληνας μάχονται ο ένας τον άλλο, καίτοι ανήκουν στην ίδια κοινότητα πιστών. Ένας ορθόδοξος Έλληνας και ένας εβραίος Έλληνας πολεμούν μαζί τους Βούλγαρους, γιατί είναι Έλληνες πολίτες, συμπατριώτες, καίτοι δεν ανήκουν στην ίδια κοινότητα πιστών.
Η θρησκεία μπορεί λοιπόν να χρησιμοποιείται ως στοιχείο ταυτότητας γιατί δεν είναι μόνο ιδιωτική, αλλά και κοινοτική υπόθεση. Στο μέτρο που τους τελευταίους αιώνες υποχωρεί το στοιχείο εκείνο που της προσιδιάζει, στο μέτρο που υποχωρεί η θρησκευτική κοσμοαντίληψη μπροστά στην επιστημονική, η θρησκεία μπορεί πιο εύκολα να χρησιμοποιείται ως όργανο οικοδόμησης εθνικής ή πολιτικής ταυτότητας.
Αυτό όμως δεν σημαίνει, από την άλλη, ότι η ζωή μας επανεπενδύεται με βιώματα που ανήκουν στη θρησκεία. Αντιθέτως, σημαίνει ότι η θρησκεία αποψιλώνεται ακόμη περισσότερο από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά της. Δεν φανερώνει μια πρόοδο αλλά μια περαιτέρω υποχώρηση του θρησκευτικού στοιχείου. Δεν είναι στοιχείο άνθησης αλλά μαρασμού της θρησκείας.
Όταν η θρησκεία που καλείται να υπηρετήσει την οικοδόμηση εθνικής ομοψυχίας είναι ο χριστιανισμός, που προστάζει στον πιστό να αγαπά τους εχθρούς του και, αντί να χωρίζει το ένα έθνος από το άλλο, να χωρίζει την κοινότητα των πιστών από την πολιτική κοινότητα, η εργαλειοποίηση αγγίζει τα όρια του παραλόγου. Λογικά, η ίδια η Εκκλησία θα έπρεπε να απαιτεί τον χωρισμό κράτους και Εκκλησίας, μαθημάτων και κατήχησης, θρησκευτικών εορτών και εθνικών επετείων, πολιτικού γάμου και θρησκευτικού κ.ο.κ. Λογικά θα έπρεπε, για θρησκευτικούς λόγους, να απαιτεί να μη γίνονται αγιασμοί στα πλοία, τα σχολεία, τα στρατόπεδα, τα νοσοκομεία...
Οι πιστοί των θρησκειών θα έπρεπε να περιφρουρήσουν την παρακαταθήκη της πίστης τους αντί να την υπάγουν στο έθνος. Όσοι χριστιανοί το κάνουν αυτό στηρίζουν την προωθούμενη από το υπουργείο Παιδείας μεταρρύθμιση του μαθήματος των Θρησκευτικών.
Με τη μεταρρύθμιση συμφωνούν βέβαια και οι άθεοι. Ίσως φανεί περίεργο που αυτοί οι χριστιανοί συμφωνούν με τους άθεους. Δεν είναι. Η κοινότητα των πιστών δεν έχει ανάγκη να ορίζεται με βάση τη σχέση εχθρού και φίλου. Ίσως επειδή ακριβώς δεν είναι εθνική κοινότητα.
*Ο Γιώργος Φαράκλας διδάσκει Πολιτική Φιλοσοφία στο Πάντειο
Όταν αρρωσταίνω, πρώτα τρέχω στον γιατρό μου, που με θεωρεί παράγωγο της οργανικής χημείας, όχι στον ιερέα της ενορίας μου. Καταρρέει λοιπόν ώς και μέσα μου η αλήθεια της θρησκευτικής κοσμοθεωρίας μου. Όταν οι θρησκείες δύουν ως κοσμοθεωρίες, συνεχίζουν να υπάρχουν ως χορηγοί ταυτότητας, μια λειτουργία που μοιράζονται με το έθνος, το κόμμα, την ποδοσφαιρική ομάδα.
Ο φανατισμός της εποχής μας δεν είναι τόσο φαινόμενο υπερβολικής προσήλωσης σε μια κοσμοθεωρία όσο αυτού που η ψυχανάλυση ονομάζει «υπεραναπλήρωση». Όσο λιγότερο πιστεύουμε την παραδοσιακή κοσμοθεωρία της κοινότητάς μας τόσο πιο βίαια προσπαθούμε να πείσουμε για την ορθότητά της τους άλλους και, εν τέλει, τον ίδιο τον εαυτό μας. Σκεφτόμαστε ανομολόγητα: «Για να είμαι έτοιμος να πεθάνω για τη θρησκεία μου, η θρησκεία μου δεν μπορεί παρά να είναι αληθινή, όσο κι αν δεν μου φαίνεται εύκολο να πιστέψω όσα λέει».
Νομίζω πως έτσι εξηγούνται τα φαινόμενα τρομοκρατικής υπεράσπισης του Ισλάμ μέσω πρακτικών που το ίδιο το Ισλάμ απαγορεύει, όπως η αυτοκτονία. Έτσι, θαρρώ, εξηγείται και η προσέγγιση χριστιανών ιερέων με τους θιασώτες του Έθνους, έννοιας ξένης στη θρησκεία τους.
Η θρησκεία, λένε, είναι ιδιωτική υπόθεση. Εννοούν ότι δεν είναι πολιτικό θέμα. Δεν μας αφορά ως πολίτες, μέλη της πολιτικής κοινότητας. Μας αφορά ως πιστούς, μέλη μιας κοινότητας πιστών. Η κοινότητα πιστών δεν συμπίπτει με την πολιτική κοινότητα. Ένας ορθόδοξος Βούλγαρος και ένας ορθόδοξος Έλληνας μάχονται ο ένας τον άλλο, καίτοι ανήκουν στην ίδια κοινότητα πιστών. Ένας ορθόδοξος Έλληνας και ένας εβραίος Έλληνας πολεμούν μαζί τους Βούλγαρους, γιατί είναι Έλληνες πολίτες, συμπατριώτες, καίτοι δεν ανήκουν στην ίδια κοινότητα πιστών.
Η θρησκεία μπορεί λοιπόν να χρησιμοποιείται ως στοιχείο ταυτότητας γιατί δεν είναι μόνο ιδιωτική, αλλά και κοινοτική υπόθεση. Στο μέτρο που τους τελευταίους αιώνες υποχωρεί το στοιχείο εκείνο που της προσιδιάζει, στο μέτρο που υποχωρεί η θρησκευτική κοσμοαντίληψη μπροστά στην επιστημονική, η θρησκεία μπορεί πιο εύκολα να χρησιμοποιείται ως όργανο οικοδόμησης εθνικής ή πολιτικής ταυτότητας.
Αυτό όμως δεν σημαίνει, από την άλλη, ότι η ζωή μας επανεπενδύεται με βιώματα που ανήκουν στη θρησκεία. Αντιθέτως, σημαίνει ότι η θρησκεία αποψιλώνεται ακόμη περισσότερο από τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά της. Δεν φανερώνει μια πρόοδο αλλά μια περαιτέρω υποχώρηση του θρησκευτικού στοιχείου. Δεν είναι στοιχείο άνθησης αλλά μαρασμού της θρησκείας.
Όταν η θρησκεία που καλείται να υπηρετήσει την οικοδόμηση εθνικής ομοψυχίας είναι ο χριστιανισμός, που προστάζει στον πιστό να αγαπά τους εχθρούς του και, αντί να χωρίζει το ένα έθνος από το άλλο, να χωρίζει την κοινότητα των πιστών από την πολιτική κοινότητα, η εργαλειοποίηση αγγίζει τα όρια του παραλόγου. Λογικά, η ίδια η Εκκλησία θα έπρεπε να απαιτεί τον χωρισμό κράτους και Εκκλησίας, μαθημάτων και κατήχησης, θρησκευτικών εορτών και εθνικών επετείων, πολιτικού γάμου και θρησκευτικού κ.ο.κ. Λογικά θα έπρεπε, για θρησκευτικούς λόγους, να απαιτεί να μη γίνονται αγιασμοί στα πλοία, τα σχολεία, τα στρατόπεδα, τα νοσοκομεία...
Οι πιστοί των θρησκειών θα έπρεπε να περιφρουρήσουν την παρακαταθήκη της πίστης τους αντί να την υπάγουν στο έθνος. Όσοι χριστιανοί το κάνουν αυτό στηρίζουν την προωθούμενη από το υπουργείο Παιδείας μεταρρύθμιση του μαθήματος των Θρησκευτικών.
Με τη μεταρρύθμιση συμφωνούν βέβαια και οι άθεοι. Ίσως φανεί περίεργο που αυτοί οι χριστιανοί συμφωνούν με τους άθεους. Δεν είναι. Η κοινότητα των πιστών δεν έχει ανάγκη να ορίζεται με βάση τη σχέση εχθρού και φίλου. Ίσως επειδή ακριβώς δεν είναι εθνική κοινότητα.
*Ο Γιώργος Φαράκλας διδάσκει Πολιτική Φιλοσοφία στο Πάντειο
http://www.avgi.gr/article/10811/7487568/e-threskeia-ste-zoe-mas