«Μπορεί μια μέρα η ανθρωπότητα να αποφασίσει δημοκρατικά ότι ένα μέρος της πρέπει να εξολοθρευτεί» έγραφε η μεγάλη φιλόσοφος Χάνα Αρεντ το 1951 στις «Απαρχές του Ολοκληρωτισμού». Οταν έγραφε αυτές τις γραμμές, ο φόβος της είχε ήδη πραγματοποιηθεί και θα επαναλαμβανόταν στο μέλλον ξανά και ξανά.
Ο φόβος της Αρεντ βρίσκεται πίσω από το κίνημα για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Τα δικαιώματα υπάρχουν και λειτουργούν όταν προστατεύουν μειονότητες από τις προκαταλήψεις, τη μισαλλοδοξία, τις ανιστόρητες και αντιεπιστημονικές ιδεοληψίες της εξουσίας και της «σιωπηλής» πλειοψηφίας.
Πρόσφατα είχαμε παραδείγματα «δημοκρατικής» σκληρότητας σε δύο επιφανειακά ασύνδετα θέματα, την αντιμετώπιση των προσφύγων και τη συζήτηση του συμφώνου συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών.
«Παράνομοι» άνθρωποι
Αντιπροσώπευσα τη Βουλή σε διακοινοβουλευτική συνεδρίαση της Ευρωβουλής για την προσφυγική ροή. Εκεί βρέθηκα αντιμέτωπος με την απανθρωπιά των «πολιτισμένων». Αφού εξήγησα την απεγνωσμένη προσπάθεια κράτους και πολιτών να σώσουν και να προστατεύσουν τους πρόσφυγες, βουλευτές από κράτη του Βορρά επιτέθηκαν στην Ελλάδα.
Οι Αρχές πρέπει να «απωθούν» τα φουσκωτά των μεταναστών πριν μπουν στα ελληνικά χωρικά ύδατα, υποστήριξαν. Εξήγησα ότι ο μόνος τρόπος για να γίνει κάτι τέτοιο είναι να διεμβολίζονται τα σκαφάκια με κίνδυνο περισσότερων πνιγμών, κάτι που η κυβέρνηση δεν πρόκειται να κάνει. Ο Βόρειος βουλευτής, που δήλωσε ότι εκπροσωπεί την πλειοψηφία των συμπολιτών του, τροποποίησε τη θέση του.
Το Λιμενικό πρέπει να αφήνει τους πρόσφυγες να φτάνουν στα νησιά αλλά να γυρίζει πίσω τους «παράνομους» μετανάστες. «Κανένας δεν είναι παράνομος γι’ αυτό που είναι, μόνο γι’ αυτό που κάνει» απάντησα και επανέλαβα ότι έχουμε ήδη απαράδεκτο αριθμό θανάτων στο Αιγαίο και δεν θα διακινδυνεύσουμε περισσότερους.
Ακόμη και αν μια σκληρή κυβέρνηση υιοθετούσε την πρότασή του είναι αδύνατον, πρόσθεσα, να ξεχωρίσεις αυτούς που δικαιούνται να ζητήσουν άσυλο από τους άλλους στη μέση του αγριεμένου πελάγους.
Την καλύτερη απάντηση στον βουλευτή δίνει ο Τζάμι, του οποίου η αίτηση για άσυλο απορρίφθηκε από τις αγγλικές Αρχές και κοιμάται σε πάρκο του Λονδίνου. Ο Τζάμι συγκρίνει τον εαυτό του με φίλους του που έχουν «χαρτιά», σπίτι και δουλειά και με μας τους υπόλοιπους. «Εχουμε όλοι δυο χέρια, δυο μάτια, δυο πόδια. Είναι κι εκείνοι άνθρωποι, σαν κι εμένα».
Οσοι διακηρύσσουν από την πολυθρόνα τους την πίστη τους στα «ανθρώπινα» δικαιώματα πρέπει να μας πουν: «Πού είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα για εκείνους που ζητούν άσυλο και κοιμούνται σε παγκάκια;»(1).
Ο Τζάμι διατυπώνει μια αναμφισβήτητη αλήθεια: Μπορεί να είμαστε όλοι άνθρωποι, αλλά η ανθρωπότητα πάντα απεχθανόταν, υποβάθμιζε και απέκλειε πολλά μέλη της.
Σαν σύγχρονος Διογένης, ο Τζάμι απαντά στους φιλελεύθερους που πιστεύουν ότι τα δικαιώματα ανήκουν στους ανθρώπους απλώς επειδή είναι άνθρωποι, ότι αποτελούν κάτι το φυσικό, σαν τα μάτια, τα χέρια, τα πόδια. Η αισιόδοξη αυτή άποψη είναι μισή αλήθεια και μισό ψέμα.
Η αναφορά στον «άνθρωπο» εισάγει το αίτημα της καθολικότητας και της ισότητας. Αλλά κάθε εποχή έχει χρησιμοποιήσει τον δικό της (φιλοσοφικό ή εμπειρικό) ορισμό της ανθρωπότητας για να διαχωρίσει τους πολίτες σε «πλήρεις» ανθρώπους που έχουν όλα τα δικαιώματα στο ένα άκρο, αποκλεισμένους στο άλλο και ολίγον ανθρώπους στη μέση.
Εκείνοι που δεν μιλάνε τη γλώσσα μας, δεν μοιράζονται τη θρησκεία μας, ανήκουν στη λάθος τάξη, έχουν λάθος φύλο, χρώμα ή σεξουαλικότητα μένουν έξω από την «ανθρωπότητα», όπως ορίζεται στην κάθε χώρα και εποχή.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα, λοιπόν, δεν «ανήκουν» στους ανθρώπους. Ανάλογα με το πόσα νομικά δικαιώματα έχει μια ομάδα τόσο περισσότερο ή λιγότερο «άνθρωποι» είναι.
Πλειοψηφίες και γκέι
Αυτά που εκστόμισαν πολιτικοί και κληρικοί, πολέμιοι του συμφώνου συμβίωσης, ήταν σοκαριστικά. Κανένα άτομο ή οργάνωση δεν θα μπορούσε να μιλήσει δημόσια στη Δυτική Ευρώπη για «αποβράσματα», «βοσκηματώδη όντα», «ανώμαλους» κ.λπ. χωρίς να αποκλειστεί αμέσως από τη δημόσια σφαίρα με πιθανή ποινική δίωξη για λόγο μίσους. Ακόμη και στην Ελλάδα φανταστείτε τι θα γινόταν αν κάποιος έλεγε τα ίδια για τους μαύρους, τους ξανθούς ή τους Γάλλους.
Ο συνδυασμός ακραίας μισαλλοδοξίας και απίστευτης άγνοιας δείχνει γιατί ήταν απαραίτητο το σύμφωνο και γιατί πρέπει σύντομα να προχωρήσει ο νομοθέτης στη νομιμοποίηση της τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια.
Την άποψη αυτή επιβεβαιώνει η θέση του κ. Κουτσούμπα ότι «η πλειοψηφία του κόσμου μάς λέει ότι ήταν σωστή η θέση σας [ενάντια στο σύμφωνο]». Ας αφήσουμε κατά μέρος την αντίφαση της αντίθεσης του ΚΚΕ στους «αστικούς» θεσμούς, εκτός της οικογένειας.
Το επιχείρημα ότι μια κοινωνική άποψη είναι σωστή επειδή την υποστηρίζει η πλειοψηφία -και πώς το ξέρουμε; διερωτώμαι- είναι αντίθετο σε κάθε μορφής ριζοσπαστική πολιτική. Αν το είχαν ακολουθήσει όσοι πάλεψαν την καταπίεση, τη μισαλλοδοξία και την εκμετάλλευση κάθε εποχής -πρώτοι μεταξύ τους οι κομμουνιστές- θα βρισκόμασταν ακόμη στον Μεσαίωνα.
Οταν οι Αμερικανοί ακτιβιστές διεκδικούσαν την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων, όταν οι εργαζόμενοι αγωνίζονταν για εργατικά δικαιώματα τον 19ο αιώνα, όταν οι σουφραζέτες και οι φεμινίστριες πάλευαν για το δικαίωμα της ψήφου, όταν οι ΛΟΑΤ κοινότητες διεκδικούν την ισότητα και διακηρύσσουν την αξιοπρέπεια της ταυτότητάς τους έχουν κάτι κοινό: την αποφασιστικότητα να αντισταθούν στην οπισθοδρομική «κοινή γνώμη», να πολεμήσουν για αξίες, ακόμη και μειοψηφικές, και να διακηρύξουν νέα δικαιώματα δημιουργώντας έτσι νέους τρόπους ύπαρξης. Αυτοί είναι το «αλάτι της γης» και όχι οι μισαλλόδοξοι ιεράρχες.
Οι αγώνες κατά των διακρίσεων εναντίον των μαύρων, των γυναικών, των ξένων, των γκέι και λεσβιών δίνουν σάρκα, οστά και φύλο στο χλομό σκαρίφημα του «ανθρώπου» των Διακηρύξεων. Ανήκουν στην παράδοση της αντίστασης που ακόμη και αν δεν έχει πετύχει λαϊκή αναγνώριση –και επειδή δεν την έχει πετύχει ακόμη- συνεχίζει τον αγώνα κρατώντας έτσι την κοινωνία ζωντανή και τον νόμο δίκαιο.
Στις 21 Δεκεμβρίου, η βρετανική γκέι κοινότητα γιόρτασε τη δέκατη επέτειο του δικού της συμφώνου. Μόνο το 3% των συμφώνων συμβίωσης γκέι και το 6% των συμφώνων συμβίωσης λεσβιών διαλύθηκαν από το 2005 μέχρι το 2012, που έχουμε στοιχεία.
Την ίδια περίοδο το 42% των γάμων ετερόφυλων κατέληξαν σε διαζύγιο σύμφωνα με τη Βρετανική Στατιστική Υπηρεσία. Οι αριθμοί αυτοί δείχνουν την αγάπη και την αφοσίωση που χαρακτηρίζουν τις ομόφυλες οικογένειες και την άγνοια των φονταμενταλιστών.
Κατά τα άλλα, όπως είπαν μεγάλοι φιλελεύθεροι –ο Μιλ, ο Θορό– και ριζοσπάστες –ο Μαρκούζε, ο Τσόμσκι– ο Θεός να μας φυλάει από μεγάλες πλειoψηφίες που δεν ανέχονται το διαφορετικό. Γιατί η διαφορά μεταξύ του «παράνομου» που δεν αξίζει να σωθεί και του πρόσφυγα που μπορούμε να βοηθήσουμε δεν είναι γραμμένη στο πρόσωπό τους.
*Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
ΕΦ-ΣΥΝ
Ο φόβος της Αρεντ βρίσκεται πίσω από το κίνημα για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Τα δικαιώματα υπάρχουν και λειτουργούν όταν προστατεύουν μειονότητες από τις προκαταλήψεις, τη μισαλλοδοξία, τις ανιστόρητες και αντιεπιστημονικές ιδεοληψίες της εξουσίας και της «σιωπηλής» πλειοψηφίας.
Πρόσφατα είχαμε παραδείγματα «δημοκρατικής» σκληρότητας σε δύο επιφανειακά ασύνδετα θέματα, την αντιμετώπιση των προσφύγων και τη συζήτηση του συμφώνου συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών.
«Παράνομοι» άνθρωποι
Αντιπροσώπευσα τη Βουλή σε διακοινοβουλευτική συνεδρίαση της Ευρωβουλής για την προσφυγική ροή. Εκεί βρέθηκα αντιμέτωπος με την απανθρωπιά των «πολιτισμένων». Αφού εξήγησα την απεγνωσμένη προσπάθεια κράτους και πολιτών να σώσουν και να προστατεύσουν τους πρόσφυγες, βουλευτές από κράτη του Βορρά επιτέθηκαν στην Ελλάδα.
Οι Αρχές πρέπει να «απωθούν» τα φουσκωτά των μεταναστών πριν μπουν στα ελληνικά χωρικά ύδατα, υποστήριξαν. Εξήγησα ότι ο μόνος τρόπος για να γίνει κάτι τέτοιο είναι να διεμβολίζονται τα σκαφάκια με κίνδυνο περισσότερων πνιγμών, κάτι που η κυβέρνηση δεν πρόκειται να κάνει. Ο Βόρειος βουλευτής, που δήλωσε ότι εκπροσωπεί την πλειοψηφία των συμπολιτών του, τροποποίησε τη θέση του.
Το Λιμενικό πρέπει να αφήνει τους πρόσφυγες να φτάνουν στα νησιά αλλά να γυρίζει πίσω τους «παράνομους» μετανάστες. «Κανένας δεν είναι παράνομος γι’ αυτό που είναι, μόνο γι’ αυτό που κάνει» απάντησα και επανέλαβα ότι έχουμε ήδη απαράδεκτο αριθμό θανάτων στο Αιγαίο και δεν θα διακινδυνεύσουμε περισσότερους.
Ακόμη και αν μια σκληρή κυβέρνηση υιοθετούσε την πρότασή του είναι αδύνατον, πρόσθεσα, να ξεχωρίσεις αυτούς που δικαιούνται να ζητήσουν άσυλο από τους άλλους στη μέση του αγριεμένου πελάγους.
Την καλύτερη απάντηση στον βουλευτή δίνει ο Τζάμι, του οποίου η αίτηση για άσυλο απορρίφθηκε από τις αγγλικές Αρχές και κοιμάται σε πάρκο του Λονδίνου. Ο Τζάμι συγκρίνει τον εαυτό του με φίλους του που έχουν «χαρτιά», σπίτι και δουλειά και με μας τους υπόλοιπους. «Εχουμε όλοι δυο χέρια, δυο μάτια, δυο πόδια. Είναι κι εκείνοι άνθρωποι, σαν κι εμένα».
Οσοι διακηρύσσουν από την πολυθρόνα τους την πίστη τους στα «ανθρώπινα» δικαιώματα πρέπει να μας πουν: «Πού είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα για εκείνους που ζητούν άσυλο και κοιμούνται σε παγκάκια;»(1).
Ο Τζάμι διατυπώνει μια αναμφισβήτητη αλήθεια: Μπορεί να είμαστε όλοι άνθρωποι, αλλά η ανθρωπότητα πάντα απεχθανόταν, υποβάθμιζε και απέκλειε πολλά μέλη της.
Σαν σύγχρονος Διογένης, ο Τζάμι απαντά στους φιλελεύθερους που πιστεύουν ότι τα δικαιώματα ανήκουν στους ανθρώπους απλώς επειδή είναι άνθρωποι, ότι αποτελούν κάτι το φυσικό, σαν τα μάτια, τα χέρια, τα πόδια. Η αισιόδοξη αυτή άποψη είναι μισή αλήθεια και μισό ψέμα.
Η αναφορά στον «άνθρωπο» εισάγει το αίτημα της καθολικότητας και της ισότητας. Αλλά κάθε εποχή έχει χρησιμοποιήσει τον δικό της (φιλοσοφικό ή εμπειρικό) ορισμό της ανθρωπότητας για να διαχωρίσει τους πολίτες σε «πλήρεις» ανθρώπους που έχουν όλα τα δικαιώματα στο ένα άκρο, αποκλεισμένους στο άλλο και ολίγον ανθρώπους στη μέση.
Εκείνοι που δεν μιλάνε τη γλώσσα μας, δεν μοιράζονται τη θρησκεία μας, ανήκουν στη λάθος τάξη, έχουν λάθος φύλο, χρώμα ή σεξουαλικότητα μένουν έξω από την «ανθρωπότητα», όπως ορίζεται στην κάθε χώρα και εποχή.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα, λοιπόν, δεν «ανήκουν» στους ανθρώπους. Ανάλογα με το πόσα νομικά δικαιώματα έχει μια ομάδα τόσο περισσότερο ή λιγότερο «άνθρωποι» είναι.
Πλειοψηφίες και γκέι
Αυτά που εκστόμισαν πολιτικοί και κληρικοί, πολέμιοι του συμφώνου συμβίωσης, ήταν σοκαριστικά. Κανένα άτομο ή οργάνωση δεν θα μπορούσε να μιλήσει δημόσια στη Δυτική Ευρώπη για «αποβράσματα», «βοσκηματώδη όντα», «ανώμαλους» κ.λπ. χωρίς να αποκλειστεί αμέσως από τη δημόσια σφαίρα με πιθανή ποινική δίωξη για λόγο μίσους. Ακόμη και στην Ελλάδα φανταστείτε τι θα γινόταν αν κάποιος έλεγε τα ίδια για τους μαύρους, τους ξανθούς ή τους Γάλλους.
Ο συνδυασμός ακραίας μισαλλοδοξίας και απίστευτης άγνοιας δείχνει γιατί ήταν απαραίτητο το σύμφωνο και γιατί πρέπει σύντομα να προχωρήσει ο νομοθέτης στη νομιμοποίηση της τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια.
Την άποψη αυτή επιβεβαιώνει η θέση του κ. Κουτσούμπα ότι «η πλειοψηφία του κόσμου μάς λέει ότι ήταν σωστή η θέση σας [ενάντια στο σύμφωνο]». Ας αφήσουμε κατά μέρος την αντίφαση της αντίθεσης του ΚΚΕ στους «αστικούς» θεσμούς, εκτός της οικογένειας.
Το επιχείρημα ότι μια κοινωνική άποψη είναι σωστή επειδή την υποστηρίζει η πλειοψηφία -και πώς το ξέρουμε; διερωτώμαι- είναι αντίθετο σε κάθε μορφής ριζοσπαστική πολιτική. Αν το είχαν ακολουθήσει όσοι πάλεψαν την καταπίεση, τη μισαλλοδοξία και την εκμετάλλευση κάθε εποχής -πρώτοι μεταξύ τους οι κομμουνιστές- θα βρισκόμασταν ακόμη στον Μεσαίωνα.
Οταν οι Αμερικανοί ακτιβιστές διεκδικούσαν την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων, όταν οι εργαζόμενοι αγωνίζονταν για εργατικά δικαιώματα τον 19ο αιώνα, όταν οι σουφραζέτες και οι φεμινίστριες πάλευαν για το δικαίωμα της ψήφου, όταν οι ΛΟΑΤ κοινότητες διεκδικούν την ισότητα και διακηρύσσουν την αξιοπρέπεια της ταυτότητάς τους έχουν κάτι κοινό: την αποφασιστικότητα να αντισταθούν στην οπισθοδρομική «κοινή γνώμη», να πολεμήσουν για αξίες, ακόμη και μειοψηφικές, και να διακηρύξουν νέα δικαιώματα δημιουργώντας έτσι νέους τρόπους ύπαρξης. Αυτοί είναι το «αλάτι της γης» και όχι οι μισαλλόδοξοι ιεράρχες.
Οι αγώνες κατά των διακρίσεων εναντίον των μαύρων, των γυναικών, των ξένων, των γκέι και λεσβιών δίνουν σάρκα, οστά και φύλο στο χλομό σκαρίφημα του «ανθρώπου» των Διακηρύξεων. Ανήκουν στην παράδοση της αντίστασης που ακόμη και αν δεν έχει πετύχει λαϊκή αναγνώριση –και επειδή δεν την έχει πετύχει ακόμη- συνεχίζει τον αγώνα κρατώντας έτσι την κοινωνία ζωντανή και τον νόμο δίκαιο.
Στις 21 Δεκεμβρίου, η βρετανική γκέι κοινότητα γιόρτασε τη δέκατη επέτειο του δικού της συμφώνου. Μόνο το 3% των συμφώνων συμβίωσης γκέι και το 6% των συμφώνων συμβίωσης λεσβιών διαλύθηκαν από το 2005 μέχρι το 2012, που έχουμε στοιχεία.
Την ίδια περίοδο το 42% των γάμων ετερόφυλων κατέληξαν σε διαζύγιο σύμφωνα με τη Βρετανική Στατιστική Υπηρεσία. Οι αριθμοί αυτοί δείχνουν την αγάπη και την αφοσίωση που χαρακτηρίζουν τις ομόφυλες οικογένειες και την άγνοια των φονταμενταλιστών.
Κατά τα άλλα, όπως είπαν μεγάλοι φιλελεύθεροι –ο Μιλ, ο Θορό– και ριζοσπάστες –ο Μαρκούζε, ο Τσόμσκι– ο Θεός να μας φυλάει από μεγάλες πλειoψηφίες που δεν ανέχονται το διαφορετικό. Γιατί η διαφορά μεταξύ του «παράνομου» που δεν αξίζει να σωθεί και του πρόσφυγα που μπορούμε να βοηθήσουμε δεν είναι γραμμένη στο πρόσωπό τους.
*Βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και καθηγητής Πολιτικής και Νομικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
ΕΦ-ΣΥΝ