Έρευνα
Μια μικρή χώρα στη νοτιοανατολική Ευρώπη ανακοίνωσε ένα ευρείας κλίμακας πρόγραμμα διαγραφής χρεών. Όχι, δεν είναι η Ελλάδα. Είναι η Κροατία. Η κυβέρνηση της χώρας ανακοίνωσε ότι θα διαγράψει τις δανειακές υποχρεώσεις περίπου 60.000 φτωχών πολιτών σε μια προσπάθεια να θέσει ξανά σε κίνηση την οικονομία της.Κατά την τρέχουσα συζήτηση μεταξύ των ευρωπαίων πολιτικών φαίνεται η ελάφρυνση του χρέους να αποτελεί το απόλυτο ταμπού. Στην πραγματικότητα πάντως η διαγραφή χρεών των πολιτών από την κυβέρνηση μιας χώρας ή η διαγραφή του χρέους μιας χώρας από τους πιστωτές της δεν αποτελούν πρωτοφανή γεγονότα.
Στην έρευνα τους με τίτλο «Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά: Οκτώ αιώνες οικονομικής τρέλας», την οποία παρουσιάζει η Telegraph, οι οικονομολόγοι Carmen Reinhart και Ken Rogoff καταγράφουν μια μεγάλη ποικιλία από μη εξυπηρετήσεις δημόσιου χρέους, αναδιαρθρώσεις και διαγραφές που είχαν ρόλο κλειδί στην αντιμετώπιση της εκάστοτε οικονομικής κρίσης.
Μια ιουδαιο - χριστιανική παράδοση
Η πρακτική της διαγραφής χρεών εντοπίζεται για πρώτη φορά στην Παλαιά διαθήκη. Στον εβραϊκό Μωσαϊκό Νόμο, κατά το Σαββατικό έτος, κάθε επτά χρόνια δηλαδή, διαγράφονταν όλα τα χρέη. Κάθε 49 χρόνια, δηλαδή κάθε επτά Σαββατικά έτη, ήταν το «Ιωβηλαίο Έτος» κατά το οποίο διαγράφονταν τα χρέη και απελευθερώνονταν οι σκλάβοι.
Στην Καινή Διαθήκη, στο «Πάτερ Ημών», οι πιστοί ζητούν από το Θεό «άφεση χρεών». «Και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών». Δηλαδή «συγχώρεσε μας τα χρέη μας, όπως κι εμείς συγχωρούμε τους οφειλέτες μας».
Στις ιουδαιο - χριστιανικές παραδόσεις οι σχέσεις πιστωτή και οφειλέτη βασίζονταν στο κοινό καθήκον προς το Θεό. Τα δάνεια δεν ήταν τρόπος για να αποκτήσεις χρήματα αλλά ένα μέσο για να βοηθήσεις τον συνάνθρωπό σου. Με δεδομένο ότι όλα ανήκαν τελικά στο Θεό, τα δικαιώματα των πιστωτών ήταν προσωρινά κι όχι απόλυτα. Αντιθέτως στη σύγχρονη αντίληψη ο οφειλέτης... οφείλει να αγωνιά για την εξυπηρέτηση των χρεών του και η αθέτηση της πληρωμής θεωρείται αποτέλεσμα ασωτίας ή ατυχίας εκ μέρους του.
Το 1792 πΧ στη Βαβυλώνα
Μια από τις πιο διάσημες αποκηρύξεις χρέους έγινε στην αρχαία Βαβυλώνα (το σημερινό Ιράκ). Το 1792 πΧ, ο αυτοανακηρυχθείς βασιλιάς της Βαβυλώνας Χαμουραμπί, έσβησε τα χρέη όλων των πολιτών έναντι της κυβέρνησής του και των υψηλόβαθμων αξιωματούχων.
Ο Κώδικας του Χαμουραμπί, που βρίσκεται σήμερα στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, αναφέρει: «Αν οποιοσδήποτε χρωστά ένα δάνειο, και μια καταιγίδα κατέστρεψε το σιτάρι ή τη συγκομιδή του, ή το σιτάρι του δεν μεγάλωσε εξαιτίας της έλλειψη νερού, κατά το έτος αυτό δεν χρειάζεται να δώσει ούτε έναν κόκκο στον πιστωτή του, το χρέος του ‘ξεπλένεται’ και δεν χρειάζεται να πληρώσει ενοίκιο για το τρέχον έτος».
Κατά το «Ιωβηλαίο Έτος» του Χαμουραμπί έγινε μόνο μία από τις πολλές διαγραφές χρεών που έχουν καταγραφεί στη Μεσοποταμία ήδη από το 2.400 πχ. Οι ιστορικοί έχουν καταγράψει τουλάχιστον τριάντα περιστατικά γενικής διαγραφής χρεών από το 2.400 έως το 1.400 πΧ και σημειώνουν ότι πρόκειται για περιόδους μεγάλης γιορτής κατά τις οποίες καταστρέφονταν τα «δισκία» στα οποία καταγράφονταν οι υποχρεώσεις των πολιτών.
Διασώζοντας την Ευρώπη από τη Μεγάλη Ύφεση
Η Ευρώπη βγήκε από τη σύγκρουση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου με τεράστια χρέη και σε τεράστια ύφεση.
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930, πολλές χώρες είχαν ξεκινήσει να εγκαταλείπουν τον κανόνα του Χρυσού σε μια προσπάθεια να αναθερμάνουν την οικονομία τους χωρίς το βάρος ενός αναχρονιστικού συστήματος συναλλαγματικών ισοτιμιών.
Ως μέρος αυτής της διαδικασίας, ένα μεγάλο μέρος των χρεών των περισσότερων χωρών διεγράφησαν. Από το 1932 έως το 1939, ο μέσος όρος μείωσης του χρέους ανήλθε σε 19% του ΑΕΠ για τις προηγμένες οικονομίες, σύμφωνα με τους οικονομολόγους Carmen Reinhart και Christoph Tresbech. Για τη Γαλλία και την Ελλάδα το ποσοστό έφτασε το 50% και το 40% του ΑΕΠ αντίστοιχα.
Εξάλλου η πλήρης αποπληρωμή ήταν τόσο σπάνια που η Φινλανδία ήταν η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που κατάφερε να τηρήσει όλες τις μεταπολεμικές υποχρεώσεις της.
Το μεταπολεμικό «οικονομικό θαύμα» της Γερμανίας
Μόνο 16% των ερωτηθέντων Γερμανών σήμερα πιστεύουν ότι πρέπει να διαγραφεί ένα μέρος του χρέους της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Η ειρωνεία της στάσης του Βερολίνου απέναντι στην ελάφρυνση του χρέους μπορεί να μην είναι εμφανής σε κάποιους.
Μετά το τέλος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, η Συμφωνία του Λονδίνου για το χρέος, το 1953, κατέληξε στην κατάργηση όλου του εξωτερικού χρέους της Γερμανίας. Το συνολικό ποσό ανήλθε στο 280% του ΑΕΠ από το 1947 έως το 1953, σύμφωνα με τον ιστορικό Albrecht Ritschl.
Η ακύρωση του χρέους μαζί με την επέκταση του χρονοδιαγράμματος αποπληρωμής επέτρεψε στη Γερμανία να επιστρέψει στις αγορές και να γίνει μέλος του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η Συμφωνία του Λονδίνου τη βοήθησε επίσης να φτάσει τις απίστευτες εξαγωγικές της επιδόσεις καθώς η χώρα ήταν υποχρεωμένη να εξυπηρετεί το χρέος της με τα κέρδη από το εξωτερικό εμπόριο.
Σύμφωνα με την ιστορικό Ursula Rombeck-Jaschinski, «το οικονομικό θαύμα της Γερμανίας θα ήταν αδύνατο χωρίς της συμφωνία του χρέους».
Η περίπτωση της Ελλάδας
Όπως σημειώνει η Telegraph, «η νέα κυβέρνηση της Ελλάδας πιέζει για μια διάσκεψη για το χρέος στα χνάρια αυτής που έσωσε την Γερμανία από τη μεταπολεμική άβυσσο. Η κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον ΣΥΡΙΖΑ θέλει μόνιμη διαγραφή του 50% του χρέους που ανέρχεται σε πάνω από 300 δισ. ευρώ. Μέχρι στιγμής, η τρόικα των πιστωτών δεν ‘παίζει μπάλα’. Οτιδήποτε κι αν συμβαίνει σε αυτό το μικροπολιτικό παιχνίδι μεταξύ πιστωτών και οφειλετών, η ιστορία δείχνει ότι η μαζική διαγραφή χρέους δεν είναι ούτε σπάνιο φαινόμενο, ούτε ταμπού».
Μια μικρή χώρα στη νοτιοανατολική Ευρώπη ανακοίνωσε ένα ευρείας κλίμακας πρόγραμμα διαγραφής χρεών. Όχι, δεν είναι η Ελλάδα. Είναι η Κροατία. Η κυβέρνηση της χώρας ανακοίνωσε ότι θα διαγράψει τις δανειακές υποχρεώσεις περίπου 60.000 φτωχών πολιτών σε μια προσπάθεια να θέσει ξανά σε κίνηση την οικονομία της.Κατά την τρέχουσα συζήτηση μεταξύ των ευρωπαίων πολιτικών φαίνεται η ελάφρυνση του χρέους να αποτελεί το απόλυτο ταμπού. Στην πραγματικότητα πάντως η διαγραφή χρεών των πολιτών από την κυβέρνηση μιας χώρας ή η διαγραφή του χρέους μιας χώρας από τους πιστωτές της δεν αποτελούν πρωτοφανή γεγονότα.
Στην έρευνα τους με τίτλο «Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά: Οκτώ αιώνες οικονομικής τρέλας», την οποία παρουσιάζει η Telegraph, οι οικονομολόγοι Carmen Reinhart και Ken Rogoff καταγράφουν μια μεγάλη ποικιλία από μη εξυπηρετήσεις δημόσιου χρέους, αναδιαρθρώσεις και διαγραφές που είχαν ρόλο κλειδί στην αντιμετώπιση της εκάστοτε οικονομικής κρίσης.
Μια ιουδαιο - χριστιανική παράδοση
Η πρακτική της διαγραφής χρεών εντοπίζεται για πρώτη φορά στην Παλαιά διαθήκη. Στον εβραϊκό Μωσαϊκό Νόμο, κατά το Σαββατικό έτος, κάθε επτά χρόνια δηλαδή, διαγράφονταν όλα τα χρέη. Κάθε 49 χρόνια, δηλαδή κάθε επτά Σαββατικά έτη, ήταν το «Ιωβηλαίο Έτος» κατά το οποίο διαγράφονταν τα χρέη και απελευθερώνονταν οι σκλάβοι.
Στην Καινή Διαθήκη, στο «Πάτερ Ημών», οι πιστοί ζητούν από το Θεό «άφεση χρεών». «Και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών». Δηλαδή «συγχώρεσε μας τα χρέη μας, όπως κι εμείς συγχωρούμε τους οφειλέτες μας».
Στις ιουδαιο - χριστιανικές παραδόσεις οι σχέσεις πιστωτή και οφειλέτη βασίζονταν στο κοινό καθήκον προς το Θεό. Τα δάνεια δεν ήταν τρόπος για να αποκτήσεις χρήματα αλλά ένα μέσο για να βοηθήσεις τον συνάνθρωπό σου. Με δεδομένο ότι όλα ανήκαν τελικά στο Θεό, τα δικαιώματα των πιστωτών ήταν προσωρινά κι όχι απόλυτα. Αντιθέτως στη σύγχρονη αντίληψη ο οφειλέτης... οφείλει να αγωνιά για την εξυπηρέτηση των χρεών του και η αθέτηση της πληρωμής θεωρείται αποτέλεσμα ασωτίας ή ατυχίας εκ μέρους του.
Το 1792 πΧ στη Βαβυλώνα
Μια από τις πιο διάσημες αποκηρύξεις χρέους έγινε στην αρχαία Βαβυλώνα (το σημερινό Ιράκ). Το 1792 πΧ, ο αυτοανακηρυχθείς βασιλιάς της Βαβυλώνας Χαμουραμπί, έσβησε τα χρέη όλων των πολιτών έναντι της κυβέρνησής του και των υψηλόβαθμων αξιωματούχων.
Ο Κώδικας του Χαμουραμπί, που βρίσκεται σήμερα στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, αναφέρει: «Αν οποιοσδήποτε χρωστά ένα δάνειο, και μια καταιγίδα κατέστρεψε το σιτάρι ή τη συγκομιδή του, ή το σιτάρι του δεν μεγάλωσε εξαιτίας της έλλειψη νερού, κατά το έτος αυτό δεν χρειάζεται να δώσει ούτε έναν κόκκο στον πιστωτή του, το χρέος του ‘ξεπλένεται’ και δεν χρειάζεται να πληρώσει ενοίκιο για το τρέχον έτος».
Κατά το «Ιωβηλαίο Έτος» του Χαμουραμπί έγινε μόνο μία από τις πολλές διαγραφές χρεών που έχουν καταγραφεί στη Μεσοποταμία ήδη από το 2.400 πχ. Οι ιστορικοί έχουν καταγράψει τουλάχιστον τριάντα περιστατικά γενικής διαγραφής χρεών από το 2.400 έως το 1.400 πΧ και σημειώνουν ότι πρόκειται για περιόδους μεγάλης γιορτής κατά τις οποίες καταστρέφονταν τα «δισκία» στα οποία καταγράφονταν οι υποχρεώσεις των πολιτών.
Διασώζοντας την Ευρώπη από τη Μεγάλη Ύφεση
Η Ευρώπη βγήκε από τη σύγκρουση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου με τεράστια χρέη και σε τεράστια ύφεση.
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930, πολλές χώρες είχαν ξεκινήσει να εγκαταλείπουν τον κανόνα του Χρυσού σε μια προσπάθεια να αναθερμάνουν την οικονομία τους χωρίς το βάρος ενός αναχρονιστικού συστήματος συναλλαγματικών ισοτιμιών.
Ως μέρος αυτής της διαδικασίας, ένα μεγάλο μέρος των χρεών των περισσότερων χωρών διεγράφησαν. Από το 1932 έως το 1939, ο μέσος όρος μείωσης του χρέους ανήλθε σε 19% του ΑΕΠ για τις προηγμένες οικονομίες, σύμφωνα με τους οικονομολόγους Carmen Reinhart και Christoph Tresbech. Για τη Γαλλία και την Ελλάδα το ποσοστό έφτασε το 50% και το 40% του ΑΕΠ αντίστοιχα.
Εξάλλου η πλήρης αποπληρωμή ήταν τόσο σπάνια που η Φινλανδία ήταν η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που κατάφερε να τηρήσει όλες τις μεταπολεμικές υποχρεώσεις της.
Το μεταπολεμικό «οικονομικό θαύμα» της Γερμανίας
Μόνο 16% των ερωτηθέντων Γερμανών σήμερα πιστεύουν ότι πρέπει να διαγραφεί ένα μέρος του χρέους της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Η ειρωνεία της στάσης του Βερολίνου απέναντι στην ελάφρυνση του χρέους μπορεί να μην είναι εμφανής σε κάποιους.
Μετά το τέλος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, η Συμφωνία του Λονδίνου για το χρέος, το 1953, κατέληξε στην κατάργηση όλου του εξωτερικού χρέους της Γερμανίας. Το συνολικό ποσό ανήλθε στο 280% του ΑΕΠ από το 1947 έως το 1953, σύμφωνα με τον ιστορικό Albrecht Ritschl.
Η ακύρωση του χρέους μαζί με την επέκταση του χρονοδιαγράμματος αποπληρωμής επέτρεψε στη Γερμανία να επιστρέψει στις αγορές και να γίνει μέλος του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η Συμφωνία του Λονδίνου τη βοήθησε επίσης να φτάσει τις απίστευτες εξαγωγικές της επιδόσεις καθώς η χώρα ήταν υποχρεωμένη να εξυπηρετεί το χρέος της με τα κέρδη από το εξωτερικό εμπόριο.
Σύμφωνα με την ιστορικό Ursula Rombeck-Jaschinski, «το οικονομικό θαύμα της Γερμανίας θα ήταν αδύνατο χωρίς της συμφωνία του χρέους».
Η περίπτωση της Ελλάδας
Όπως σημειώνει η Telegraph, «η νέα κυβέρνηση της Ελλάδας πιέζει για μια διάσκεψη για το χρέος στα χνάρια αυτής που έσωσε την Γερμανία από τη μεταπολεμική άβυσσο. Η κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον ΣΥΡΙΖΑ θέλει μόνιμη διαγραφή του 50% του χρέους που ανέρχεται σε πάνω από 300 δισ. ευρώ. Μέχρι στιγμής, η τρόικα των πιστωτών δεν ‘παίζει μπάλα’. Οτιδήποτε κι αν συμβαίνει σε αυτό το μικροπολιτικό παιχνίδι μεταξύ πιστωτών και οφειλετών, η ιστορία δείχνει ότι η μαζική διαγραφή χρέους δεν είναι ούτε σπάνιο φαινόμενο, ούτε ταμπού».
tvxs