Ο Ισπανός δικτάτορας Φράνκο τα άφησε όλα πολύ καλά οργανωμένα. Κάθε μέρα μια ομάδα «καλά εκπαιδευμένων» παιδιών θα τραγουδούσαν στην βασιλική Κοιλάδα των Πεσόντων για να δοθεί μεγαλύτερη επισημότητα στους νεκρούς του Εμφυλίου Πολέμου, τα θύματα «της ένδοξης σταυροφορίας» του. Αυτό ήταν η επιθυμία του πρώην δικτάτορα. Αλλά έτσι παραμένει έως και σήμερα.
Ένα ανατριχιαστικό ντοκιμαντέρ υπό τον τίτλο «A la Sombra de la Cruz» («Στη σκιά του Σταυρού»)«ρίχνει» μια ματιά μέσα στο οικοτροφείο των «choirboys» (Τα παιδιά της χορωδίας) που βρίσκεται στο εσωτερικό του μαυσωλείου του πρώην δικτάτορα στα βουνά Γκουαντάραμα έξω από τη Μαδρίτη. Δημιουργήθηκε το 1958. Ο Ιταλός σκηνοθέτης Αλεσάντρο Πούγκνο και ο Ισπανός παραγωγός Αντόνιο Σάουρα Μεντράνο κατάφεραν να εξασφαλίσουν μια άνευ προηγούμενου πρόσβαση στην Κοιλάδα των Πεσόντων όπου κείτονται τα ερείπια της Φάλαγγας του Φράνκο και 33.847 θύματα του εμφύλιου πολέμου και από τις δύο πλευρές.
«Είναι ένα ντοκιμαντέρ – κόσμημα» υποστηρίζει ο Μεντράνο. «Μας δείχνει την πραγματικότητα, χωρίς να παίρνει ακραία θέση, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Αυτό που μπορεί να φαίνεται φυσιολογικό για έναν πιστό, μπορεί να φαντάζει τρομακτικό για εκείνους που το βλέπουν ως κάτι που έρχεται από τους μεσαιωνικούς χρόνους».
Η ταινία πάντως άφησε άφωνους τους θεατές στην πρεμιέρα του στην Ισπανία με τους περισσότερους να το χαρακτηρίζουν ως ένα «σκοτεινό παραμύθι».
Περιτριγυρισμένο από το απότομο τοπίο της κοιλάδας, το σχολείο των «choirboys» ηλικίας από 8 έως 14 ετών διοικείται από Βενεδικτίνους μοναχούς που έχουν μόνο ένα σκοπό: να ενσταλάξουν ένα μήνυμα αντίστασης ενάντια σε αυτό που οι ίδιοι θεωρούν τη μεγαλύτερη απειλή, την εκκοσμίκευση της κοινωνίας.
Το οικοτροφείο μοιάζει αδιαπέραστο από το πέρασμα του χρόνου. Τα κλειστοφοβικά δωμάτια χρησιμοποιούνται για να διασφαλίσουν «την τελευταία σταυροφορία κατά του κοσμικού κράτους».
«Δηλώνουμε συγκλονισμένοι από τα ισλαμικά ιεροδιδασκαλεία στο Αφγανιστάν, αλλά όχι από κάτι που βρίσκεται μόλις 50 χιλιόμετρα από τη Μαδρίτη» σημειώνει οΜεντράνο.
Ο Πούγκνο θυμάται την πρώτη φορά που ανακάλυψε το οικοτροφείο. «Ζούσα στη Μαδρίτη όταν μια ημέρα μαζί με τη φίλη μου περάσαμε από την Κοιλάδα των Πεσόντων». «Για μένα ήταν απλώς ένα μνημείο και το επίκεντρο μιας έντονης συζήτησης αναφορικά με την ιστορική μνήμη. Όταν φτάσαμε η φίλη μου δεν ήθελε να πάει μέσα στην εκκλησία, έτσι πήγα μόνος μου. Αυτό που έβλεπα ήταν ένας τεράστιος χώρος, χωρίς κανένα φως και ένας μοναχός. Το βρήκα τελείως κινηματογραφικό».
Όταν ο Πούγκνο συνέλαβε την ιδέα για το ντοκιμαντέρ, οι μοναχοί δεν έφεραν καμιά αντίρρηση και ο ίδιος πέρασε τέσσερα χρόνια να επισκέπτεται και να γυρίζει πλάνα στο οικοτροφείο. Ο ίδιος πιστεύει ότι δυο παράγοντες ήταν καθοριστικοί για την πρόσβασή του στο σχολείο. «Είμαι Ιταλός και όταν άρχισα να γυρίζω ήμουν μόνο 26 χρονών. Η μόνη υποχρέωση που μου επιβλήθηκε ήταν να σεβαστώ την ιδιωτική ζωή των αγοριών». Ως εκ τούτου, όταν τα αγόρια βρίσκονται on camera είναι σιωπηλά. Ωστόσο, τα εκφραστικά πρόσωπά τους είναι από μόνα τους μια αφήγηση. Αυτές οι σκηνές ήταν οι πιο συγκλονιστικές και για τους μοναχούς, οι οποίοι ζήτησαν να καταργηθούν, όταν είδαν την ταινία.
Σε μια σκηνή, κατά την οποία ένας πρώην μαθητής επιστρέφει για να ορκιστεί ως μοναχός, τα σιωπηλά αγόρια σκιαγραφούν το μέλλον τους, όπως το φαντάζονται. Ένα από τα αγόρια ζωγραφίζει έναν ράπερ, ένα άλλο έναν αρχαιολόγο και ένα τρίτο έναν μυθιστοριογράφο. «Είναι εντυπωσιακό. Έχουν μια ειδική αθωότητα. Δεν επιτρέπεται να έχουν οποιοδήποτε είδος ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ούτε μπορούν να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Είναι δύσκολο να δουν ακόμη και τηλεόραση. Μπορούν να διασκεδάσουν με βόλους ή παίζοντας μπάλα και δείχνουν μεγάλο σεβασμό ο ένας προς τον άλλο» λένε οι δημιουργοί.
Τα αγόρια της Κοιλάδας των Πεσόντων στρατολογούνται από σχολεία σε όλη σχεδόν την Ισπανία. Ο μουσικός Βίκτωρ Χερέρο, μέλος του συγκροτήματος Josephine Foster, πήγε σχολείο εκεί και σύμφωνα με τα όσα λέει δεν έχει δραματικές μνήμες.«Οι γονείς μου δεν ήταν καν πιστοί (...) πήγα γιατί ήθελα να και αν και τώρα καταλαβαίνω όλες τις απαγορεύσεις που υπήρχαν, ήταν μια διαφορετική εμπειρία. Μου άρεσε που ήμουν εκεί. Σε αυτή την ηλικία δεν έχεις ιστορική ή θρησκευτική συνείδηση. Αργότερα κατάλαβα που είχα σταλεί. η αλήθεια είναι ότι παρά την ενοχλητική φύση του μνημείου είχα περισσότερα ερεθίσματα από το προηγούμενο σχολείο μου. Σε σφυροκοπούσαν με το θρησκευτικό δόγμα ημέρα και νύχτα αλλά η μουσική παιδεία ήταν πολύ πλούσια. Στις 11:00 τραγουδούσαμε όλοι ένα διαφορετικό κάθε φορά Γρηγοριανό άσμα από το ρεπερτόριο. Ήταν πολύ βαρετό λόγω της πειθαρχίας αλλά είμαι μουσικός χάρη σε αυτό το σχολείο».
Ο ιστορικός Vinyes Ricard ήταν ένα από τα μέλη της επιτροπής εμπειρογνωμόνων που το 2011 μελέτησαν την κατάσταση του χώρου που προοδευτικά επιδεινώνεται, λόγω της υγρασίας των διαρροών και του «θερμικού στρες». Η αντίσταση των μοναχών είναι ένα από τα κύρια εμπόδια που αντιμετώπισε η επιτροπή. «Η επιτροπή πάντα πίστευε ότι οι μοναχοί και η χορωδία πρέπει να φύγουν από εκεί. Αλλά, σύμφωνα με το νόμο οι μοναχοί έχουν εξουσία πάνω στη βασιλική, όπου βρίσκεται ο τάφος του Φράνκο» εξηγεί ο Vinyes. «Ήταν όλα πολύ περίπλοκα. Ο προηγούμενος πατέρας αρνήθηκε να μας δει. Γι' αυτούς ήμασταν ο διάβολος».
Η κινηματογράφηση του «A la Sombra de la Cruz» συνέπεσε με τις διαμαρτυρίες για το κλείσιμο της βασιλικής για εργασίες αποκατάστασης. Τις διαμαρτυρίες οργάνωσε το σχολικό συμβούλιο ενώ σε μια από τις ομιλίες ο πρώην σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Ισπανίας Χοσέ Θαπατέρο κατηγορήθηκε για «κοσμική επίθεση».
«Χιλιάδες άνθρωποι έφτασαν με λεωφορεία» ο Πούγκνο. «Τότε ήταν που είδα την κλειστοφοβική πραγματικότητα αυτού του τόπου, περιορισμένη σε ένα ιερό βουνό, καταδικασμένη σε αυτή την τελευταία σταυροφορία. Ένιωσα ένα ρίγος».
El Pais tvxs
«Είναι ένα ντοκιμαντέρ – κόσμημα» υποστηρίζει ο Μεντράνο. «Μας δείχνει την πραγματικότητα, χωρίς να παίρνει ακραία θέση, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Αυτό που μπορεί να φαίνεται φυσιολογικό για έναν πιστό, μπορεί να φαντάζει τρομακτικό για εκείνους που το βλέπουν ως κάτι που έρχεται από τους μεσαιωνικούς χρόνους».
Η ταινία πάντως άφησε άφωνους τους θεατές στην πρεμιέρα του στην Ισπανία με τους περισσότερους να το χαρακτηρίζουν ως ένα «σκοτεινό παραμύθι».
Περιτριγυρισμένο από το απότομο τοπίο της κοιλάδας, το σχολείο των «choirboys» ηλικίας από 8 έως 14 ετών διοικείται από Βενεδικτίνους μοναχούς που έχουν μόνο ένα σκοπό: να ενσταλάξουν ένα μήνυμα αντίστασης ενάντια σε αυτό που οι ίδιοι θεωρούν τη μεγαλύτερη απειλή, την εκκοσμίκευση της κοινωνίας.
Το οικοτροφείο μοιάζει αδιαπέραστο από το πέρασμα του χρόνου. Τα κλειστοφοβικά δωμάτια χρησιμοποιούνται για να διασφαλίσουν «την τελευταία σταυροφορία κατά του κοσμικού κράτους».
«Δηλώνουμε συγκλονισμένοι από τα ισλαμικά ιεροδιδασκαλεία στο Αφγανιστάν, αλλά όχι από κάτι που βρίσκεται μόλις 50 χιλιόμετρα από τη Μαδρίτη» σημειώνει οΜεντράνο.
Ο Πούγκνο θυμάται την πρώτη φορά που ανακάλυψε το οικοτροφείο. «Ζούσα στη Μαδρίτη όταν μια ημέρα μαζί με τη φίλη μου περάσαμε από την Κοιλάδα των Πεσόντων». «Για μένα ήταν απλώς ένα μνημείο και το επίκεντρο μιας έντονης συζήτησης αναφορικά με την ιστορική μνήμη. Όταν φτάσαμε η φίλη μου δεν ήθελε να πάει μέσα στην εκκλησία, έτσι πήγα μόνος μου. Αυτό που έβλεπα ήταν ένας τεράστιος χώρος, χωρίς κανένα φως και ένας μοναχός. Το βρήκα τελείως κινηματογραφικό».
Όταν ο Πούγκνο συνέλαβε την ιδέα για το ντοκιμαντέρ, οι μοναχοί δεν έφεραν καμιά αντίρρηση και ο ίδιος πέρασε τέσσερα χρόνια να επισκέπτεται και να γυρίζει πλάνα στο οικοτροφείο. Ο ίδιος πιστεύει ότι δυο παράγοντες ήταν καθοριστικοί για την πρόσβασή του στο σχολείο. «Είμαι Ιταλός και όταν άρχισα να γυρίζω ήμουν μόνο 26 χρονών. Η μόνη υποχρέωση που μου επιβλήθηκε ήταν να σεβαστώ την ιδιωτική ζωή των αγοριών». Ως εκ τούτου, όταν τα αγόρια βρίσκονται on camera είναι σιωπηλά. Ωστόσο, τα εκφραστικά πρόσωπά τους είναι από μόνα τους μια αφήγηση. Αυτές οι σκηνές ήταν οι πιο συγκλονιστικές και για τους μοναχούς, οι οποίοι ζήτησαν να καταργηθούν, όταν είδαν την ταινία.
Σε μια σκηνή, κατά την οποία ένας πρώην μαθητής επιστρέφει για να ορκιστεί ως μοναχός, τα σιωπηλά αγόρια σκιαγραφούν το μέλλον τους, όπως το φαντάζονται. Ένα από τα αγόρια ζωγραφίζει έναν ράπερ, ένα άλλο έναν αρχαιολόγο και ένα τρίτο έναν μυθιστοριογράφο. «Είναι εντυπωσιακό. Έχουν μια ειδική αθωότητα. Δεν επιτρέπεται να έχουν οποιοδήποτε είδος ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ούτε μπορούν να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Είναι δύσκολο να δουν ακόμη και τηλεόραση. Μπορούν να διασκεδάσουν με βόλους ή παίζοντας μπάλα και δείχνουν μεγάλο σεβασμό ο ένας προς τον άλλο» λένε οι δημιουργοί.
Τα αγόρια της Κοιλάδας των Πεσόντων στρατολογούνται από σχολεία σε όλη σχεδόν την Ισπανία. Ο μουσικός Βίκτωρ Χερέρο, μέλος του συγκροτήματος Josephine Foster, πήγε σχολείο εκεί και σύμφωνα με τα όσα λέει δεν έχει δραματικές μνήμες.«Οι γονείς μου δεν ήταν καν πιστοί (...) πήγα γιατί ήθελα να και αν και τώρα καταλαβαίνω όλες τις απαγορεύσεις που υπήρχαν, ήταν μια διαφορετική εμπειρία. Μου άρεσε που ήμουν εκεί. Σε αυτή την ηλικία δεν έχεις ιστορική ή θρησκευτική συνείδηση. Αργότερα κατάλαβα που είχα σταλεί. η αλήθεια είναι ότι παρά την ενοχλητική φύση του μνημείου είχα περισσότερα ερεθίσματα από το προηγούμενο σχολείο μου. Σε σφυροκοπούσαν με το θρησκευτικό δόγμα ημέρα και νύχτα αλλά η μουσική παιδεία ήταν πολύ πλούσια. Στις 11:00 τραγουδούσαμε όλοι ένα διαφορετικό κάθε φορά Γρηγοριανό άσμα από το ρεπερτόριο. Ήταν πολύ βαρετό λόγω της πειθαρχίας αλλά είμαι μουσικός χάρη σε αυτό το σχολείο».
Ο ιστορικός Vinyes Ricard ήταν ένα από τα μέλη της επιτροπής εμπειρογνωμόνων που το 2011 μελέτησαν την κατάσταση του χώρου που προοδευτικά επιδεινώνεται, λόγω της υγρασίας των διαρροών και του «θερμικού στρες». Η αντίσταση των μοναχών είναι ένα από τα κύρια εμπόδια που αντιμετώπισε η επιτροπή. «Η επιτροπή πάντα πίστευε ότι οι μοναχοί και η χορωδία πρέπει να φύγουν από εκεί. Αλλά, σύμφωνα με το νόμο οι μοναχοί έχουν εξουσία πάνω στη βασιλική, όπου βρίσκεται ο τάφος του Φράνκο» εξηγεί ο Vinyes. «Ήταν όλα πολύ περίπλοκα. Ο προηγούμενος πατέρας αρνήθηκε να μας δει. Γι' αυτούς ήμασταν ο διάβολος».
Η κινηματογράφηση του «A la Sombra de la Cruz» συνέπεσε με τις διαμαρτυρίες για το κλείσιμο της βασιλικής για εργασίες αποκατάστασης. Τις διαμαρτυρίες οργάνωσε το σχολικό συμβούλιο ενώ σε μια από τις ομιλίες ο πρώην σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Ισπανίας Χοσέ Θαπατέρο κατηγορήθηκε για «κοσμική επίθεση».
«Χιλιάδες άνθρωποι έφτασαν με λεωφορεία» ο Πούγκνο. «Τότε ήταν που είδα την κλειστοφοβική πραγματικότητα αυτού του τόπου, περιορισμένη σε ένα ιερό βουνό, καταδικασμένη σε αυτή την τελευταία σταυροφορία. Ένιωσα ένα ρίγος».
El Pais tvxs