Του Γ.Π. Στάμου
Πριν αρκετά χρόνια, όταν την κυβερνητική ευθύνη για το περιβάλλον είχε η κ. Β. Παπανδρέου ιδρύθηκαν οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευομένων Περιοχών. Δυστυχώς στα χρόνια που μεσολάβησαν το εγχείρημα δεν εξελίχθηκε ικανοποιητικά, θα επιμείνω ωστόσο επειδή είμαι της γνώμης ότι η ιδέα των φορέων μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για το περιβαλλοντικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ καθόσον η δομή και η λειτουργία των φορέων βασίζεται στην ιδέα της συμετρίας/ισοτιμίας ανάμεσα στη φύση και την κοινωνία. Επιπρόσθετα αυτές οι δομές μπορούν να προσφέρουν ευκαιρίες ώστε να δοκιμαστεί το αποκεντρωτικό πρόταγμα της οικοαριστεράς.
Ας δούμε το παράδειγμα της Δαδιάς. Εκεί ο φορέας προϋπήρξε της επίσημης σύστασής του από την πολιτεία, βέβαια σε μορφή πρωτόλεια. Η αφορμή δόθηκε από την ανάγκη προστασίας των αρπακτικών, εφαρμόστηκε ευέλικτη μεθοδολογία περιβαλλοντικής παρέμβασης που είναι γνωστή ως προσαρμοζόμενη διαχείριση και το σύμπλοκο αρπακτικά-δάσος-τοπική κοινωνία αντιμετωπίστηκε ως φυσικο-κοινωνικό υβρίδιο. Στα ίδια αχνάρια οργανώθηκε αργότερα και ο επίσημος φορέας διαχείριση. Μας λέει λοιπόν η εμπειρία από τη Δαδιά ότι εκεί υλοποιήθηκε, αρχικά σε εθελοντική βάση και αργότερα τυπικά, η ιδέα των φυσικό-κοινωνικών υβριδίων υπέρ τη οποίας επιχειρηματολογεί μερίδα της οικοαριστεράς.
Συγκεκριμένα, εν όψει της επιβίωσής τους τα αρπακτικά μπορούν να περιγραφούν ως δρώντα στοιχεία της φύσης με τις ανάγκες τους να κινητοποιούν τη δημιουργία του φορέα. Αυτός συγκροτείται από την τοπική οργάνωση του WWF, παραγωγικούς φορείς όπως ο συνεταιρισμός των υλοτόμων, αλλά και μεμονωμένα άτομα διαφόρων επαγγελμάτων, εκπροσώπους των τριών βαθμίδωνν αυτοδιοίκησης, το δασαρχείο Σουφλίου και εκπρόσωπους διαφόρων υπουργείων. Έτσι λοιπόν σχηματίζεται ένα υβριδικό δίκτυο δρώντων που συγκροτείται στη βάση της ισοτιμίας και περιλαμβάνει στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος (αρπακτικά, δασικές συστάδες, καλλιεργούμενες εκτάσεις, υδατοσυλλογές κ.λ.π), αλλά και κοινωνικούς φορείς.
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτού του φυσικο-βιο-κοινωνικού υβριδίου είναι η ετερογένεια των σκοπών αφού τα διαφορετικά στοιχεία που το συναπαρτίζουν έρχονται να υπερασπίσουν διαφορετικά συμφέροντα. Για παράδειγμα, τα αρπακτικά μετέχουν με ανάγκες βιολογίας, κινητοποιούν τα υπόλοιπα στοιχεία του δικτύου και προσανατολίζουν τη δράση τους (μερικοί χρησιμοποιούν τον όρο υποτάσσουν) στην εξυπηρέτηση της επιβίωσης του βασικού δράστη δηλαδή του εαυτού τους (των αρπακτικών). Όσο κι αν ηχούν παράξενες οι λέξεις ‘δρώντα φυσικά στοιχεία’, ‘προσανατολίζουν, ‘υποτάσσουν’ είναι ωστόσο οι κατάλληλες με την έννοια ότι χωρίς αρπακτικά η Δαδιά δε μπορεί να υπάρξει και επομένως είναι η ανάγκη επιβίωσής τους που κινητοποιεί την τοπική κοινωνία. Από την άλλη πλευρά βέβαια, ισχύει εξίσου και το έτερο σκέλος της διαλεκτικής ενότητας που λέει ότι δε μπορούν να υπάρξουν αρπακτικά χωρίς το τοπίο που διαμορφώνει η πράξη των κατοίκων της Δαδιάς. Και αν μεν τα φυσικά στοιχεία εισέρχονται στο δίκτυο με όρους φύσης, οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών, εδώ το WWF, θα μιλήσουν με όρους της κατ’ αυτούς οικολογικής ορθότητας, οι επαγγελματικοί φορείς θα αναφερθούν στο συνδικαλιστικώς ορθόν και ανάλογα θα πράξουν οι πολιτειακοί φορείς.
Εδώ να διευκρινίσω ώστε να αποφύγω παρεξηγήσεις ότι ναι μεν η αφορμή δόθηκε από τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος τα οποία και προσανατολίζουν/υποτάσσουν τα υπόλοιπα στοιχεία του δικτύου, ωστόσο εκείνο που κινητοποίησε τη διαδικασία συγκρότησης του φορέα ήταν τόσο η βούληση των κατοίκων της Δαδιάς να επιζήσουν στον τόπο τους και να αποφύγουν την κακή μοίρα γειτονικών χωριών όπως η Λευκίμη, όσο και η εθελοντική εμπλοκή δομών της κοινωνίας των πολιτών.
Ένα άλλο ενδιαφέρον εδώ είναι ότι τα διάφορα στοιχεία του υβριδίου είναι και αυτά δίκτυα. Για παράδειγμα τα αρπακτικά μετέχουν στα οικολογικά δίκτυα της περιοχής, το τοπικό WWF είναι μέρος ενός ευρύτερου δικτύου, το ίδιο και οι παραγωγικοί και οι πολιτειακοί φορείς. Όλα αυτά τα μερικά δίκτυα που δραστηριοποιούνται στην περιοχή διαπλέκονται μεταξύ τους και συγκροτούν ένα δίκτυο ανώτερου επιπέδου. Με άλλα λόγια ο φορέας διαχείρισης είναι ένα υβριδικό δίκτυο επιμέρους δικτύων που συγκροτεί ένα χώρο πολυεπίπεδης εκπροσώπησης διαφορετικών συμφερόντων. Κάτω από αυτό το πρίσμα ο φορέας διαχείρισης είναι ένας ανεξάρτητος, πλουραλιστικός χώρος διαβούλευσης, σύγκρουσης και διαπραγμάτευσης τοπικών διαφορών και εντέλει παραγωγής τοπικής πολιτικής. Κοντολογίς, ο φορέας διαχείρισης προσφέρει παράδειγμα χώρων που ανήκουν σε μια σφαίρα κοινωνικών πρακτικών που χωρίς να ταυτίζεται με εκείνη της κοινωνίας των πολιτών διατηρεί ωστόσο προνομιακή σχέση με αυτή.
Ένα τελευταίο και εξίσου σημαντικό είναι το από πού αντλεί ο φορέας τη νομιμότητα να επιβάλλεται στην τοπική κοινωνία καθόσον ο ίδιος στερείται μηχανισμών καταστολής. Ε λοιπόν αυτή είναι αποκλειστικά ζήτημα ηθικής και εδράζεται στην αυτοδέσμευση των συμμετεχόντων που παράγει η διαρκής, συγκρουσιακή αλλά ξεκάθαρη και γι’ αυτό έντιμη διαβούλευση ανάμεσά τους.
http://www.alterthess.gr/