ZEZA ZHKOY
Η αναγγελία του θανάτου τους
είχε γίνει της μόδας τα τελευταία τριάντα χρόνια: οι κοινωνικές τάξεις έχουν
πεθάνει και μαζί με αυτές, η διάκριση ανάμεσα σε Δεξιά και Αριστερά. Ομως,
υπάρχει κάποιος που τις ξαναβρήκε, εκεί ακριβώς όπου τις είχε βρει και ο Καρλ
Μαρξ πριν από σχεδόν δύο αιώνες. Ενας τραπεζίτης, ο Τζορτζ Μάγκνους, επικεφαλής
των οικονομικών συμβούλων της τράπεζας UBS, έγραψε μία μελέτη που επιγράφεται
«Δώστε στον Μαρξ μια ευκαιρία να σώσει τις οικονομίες». Γιατί άραγε ένας
τραπεζίτης επικαλείται τη σκέψη ενός φιλοσόφου από καιρό πεθαμένου, που ποτέ οι
τραπεζίτες δεν έπιασαν στο στόμα τους το όνομά του για καλό;
Την οικονομική κρίση την
αποδίδουμε συνήθως στις κακές πολιτικές των κυβερνήσεων. Ομως, γιατί είναι
κακές; Διότι επιβάλλουν απαράλλαχτα περικοπές μισθών, συντάξεων και κοινωνικών
δαπανών. Διότι η υπερβολική δόση λιτότητας και η μείωση των δημοσίων δαπανών σε
περιόδους κρίσης χειροτερεύει τα πάντα. Διότι θεωρούν απαραίτητο να σώζουν
μεγαλοτραπεζίτες που έδρασαν σαν κοινοί κερδοσκόποι, ενώ την ίδια ώρα λένε πως
δεν τους περισσεύουν λεφτά για να σώσουν τα νοικοκυριά και τις αδύναμες
επιχειρήσεις. Και τι σχέση έχει ο Μαρξ με όλα αυτά; Εδώ μπαίνει ο Τζορτζ
Μάγκνους. Και λέει πως «οι οικονομίες έχουν σήμερα μερικές παράξενες ομοιότητες
με τις συνθήκες που είχε προβλέψει ο Μαρξ». Ο Μαρξ είχε διαβλέψει πώς θα
εκδηλωθεί η εγγενής σύγκρουση κεφαλαίου και εργασίας: η επιδίωξη των
επιχειρήσεων για περισσότερα κέρδη και μεγαλύτερη παραγωγικότητα θα τις
οδηγήσει φυσιολογικά να χρειάζονται ολοένα και λιγότερους εργαζόμενους,
δημιουργώντας έναν εφεδρικό βιομηχανικό στρατό φτωχών και ανέργων. «Γι’ αυτό, η
συσσώρευση πλούτου στον έναν πόλο είναι ταυτόχρονα συσσώρευση αθλιότητας»,
έγραφε στο «Κεφάλαιο».
Στο παρελθόν, οι πραγματικοί
μισθοί αυξάνονταν περίπου μαζί με την παραγωγικότητα. Τα τελευταία τριάντα
χρόνια, όμως, ύστερα από μια επίθεση του κεφαλαίου στον ρυθμιστικό ρόλο του
κράτους και στα εργατικά δικαιώματα (που κρατάει έως τις μέρες μας), αυτοί οι
μισθοί έμειναν πίσω. Επρεπε λοιπόν να βρεθεί ένας νέος τρόπος, ώστε οι
εργαζόμενοι να συνεχίσουν να καταναλώνουν. Και αυτός βρέθηκε στον τραπεζικό
δανεισμό. Οι κυβερνήσεις ισχυρίζονταν ότι αυτό θα δημιουργούσε πλούτο για
όλους. Και πράγματι, ο ονομαστικός πλούτος αυξήθηκε (χωρίς πάντως να γίνει πιο
δίκαιη η διανομή του). Ομως, η πλεονεξία των τραπεζιτών εξώθησε αυτόν τον
δανεισμό στα άκρα, με συνέπεια την κρίση. «Η εύκολη πίστωση, που επέτρεψε στα
φτωχά νοικοκυριά να ζήσουν μια πιο άνετη ζωή», λέει ο Μάγκνους, «συσκότισε την
υποκείμενη δυναμική των ανισοτήτων».
«Το τελικό αίτιο όλων των
κρίσεων παραμένει πάντα η φτώχεια και η περιορισμένη κατανάλωση των μαζών»,
έγραφε ο Μαρξ. Και το ποιος θα είναι πλούσιος και ποιος φτωχός, παραμένει πάντα
μια πολιτική απόφαση που δεν μπορεί να κρυφτεί, όσες ψευδεπίγραφες σημαίες και
αν σηκώνουν τα κόμματα εξουσίας που βαρύνονται με αυτήν. Αλλά, όποιος νομίζει
πως οι τράπεζες που βρέθηκαν στο χείλος της χρεοκοπίας, οι τεράστιες απώλειες
θέσεων εργασίας και η εξάπλωση της οικονομικής απόγνωσης, σημαίνουν το τέλος
της «ελεύθερης» αγοράς, καλύτερα να το ξανασκεφτεί. Στα καθ’ ημάς, ένα είναι
βέβαιο: ότι μία νέα πολιτική πραγματικότητα αναδύεται, που απειλεί τα δύο
κόμματα εξουσίας με θρυμματισμό. Με δεδομένη την αποδόμηση ενός σαθρού
οικονομικού συστήματος, μία εξέλιξη προς την κατεύθυνση αυτή είναι απλώς
φυσιολογική. Παράδοξο θα ήταν, ενώ τα πάντα καταρρέουν στην Ελλάδα, το σύστημα
της μεταπολίτευσης να παραμείνει ανέπαφο. Η υπαγωγή της Ελλάδος στον απόλυτο
έλεγχο των Βρυξελλών, σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των οικονομικών θεμάτων,
καταργεί τις πελατειακές σχέσεις, χάρη στις οποίες τα δύο κόμματα εξουσίας
εναλλάσσονταν στην εξουσία από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους.
Οταν η οικονομία έχει
καταρρεύσει, η μεσαία τάξη εξαφανίζεται και τα εισοδήματα απομειώνονται, η
εκτόνωση του λαού φαίνεται να λειτουργεί με εκδικητική μανία εναντίον των δύο
κομμάτων εξουσίας και δείχνει να ήρθε η ώρα της Αριστεράς. Πάντως, η
δημοσκοπική διόγκωση των κομμάτων της μαρξιστικής Αριστεράς δεν αποτελεί
κεραυνό εν αιθρία... Καθώς η Αριστερά έχει τη δυνατότητα να αντιπροσωπεύσει στο
πολιτικό πεδίο τον κόσμο της εργασίας που εγκαταλείπει τα κόμματα των
Μνημονίων. Η κατεδάφιση των εργασιακών θεσμών και του κοινωνικού κράτους
δείχνει ότι η Δύση είναι υποχρεωμένη να κατεβάσει σημαντικά το βιοτικό επίπεδό
της.
Η Αριστερά χρειάζεται το «Κεφάλαιο» του Μαρξ, αλλά δεν πρέπει να μείνει
εγκλωβισμένη εκεί. Η κρίση αυτή δεν είναι απλώς μια μεγάλη κρίση του
καπιταλισμού. Είναι μια κρίση μετάβασης σε μια κοινωνία που δεν θα μοιάζει με
τον φιλελεύθερο καπιταλισμό που ξέραμε, είναι μια κρίση μετάβασης σε μια άλλη
διάταξη των παγκόσμιων δυνάμεων και σχέσεων. Να δούμε... Η Ιστορία, εξάλλου,
υπήρξε και σκληρή και αβρόφρων μαζί της. Η ευθύνη της είναι απέναντι σε αυτούς
που υποφέρουν από την κρίση και απέναντι στο μέλλον..