Οι απολογητές των νεοφιλελεύθερων αλλαγών στα πανεπιστημιακά ιδρύματα συνηθίζουν να ωρύονται ότι αυτά που γίνονται στα ελληνικά πανεπιστήμια δεν γίνονται πουθενά αλλού στον κόσμο. Και γι' αυτό τον λόγο η Ελλάδα, μας λένε, επιβάλλεται να προσχωρήσει στη νεοφιλελεύθερη κανονικότητα ενός πανεπιστημίου λιγότερο δημοκρατικού και ανοιχτού στην κοινωνία και περισσότερο υποταγμένου στις επιταγές των καπιταλιστικών αγορών
Η πρόσφατη έξαρση της κρατικής καταστολής στα πανεπιστημιακά ιδρύματα αντικατοπτρίζει τη γενικότερη έξαρση της κρατικής καταστολής κατά την πρόσφατη μνημονιακή περίοδο. Και στις δύο περιπτώσεις η καταστολή χρησιμοποιείται ως μέσο περαιτέρω επιβολής της νεοφιλελεύθερης αναδιάρθρωσης της ελληνικής κοινωνίας και των εκπαιδευτικών και άλλων θεσμών της. Και όπως το ιδεολόγημα της ελληνικής ιδιαιτερότητας χρησιμοποιήθηκε (και χρησιμοποιείται) για να δικαιολογηθούν οι νεοφιλελεύθερες μνημονιακές πολιτικές, έτσι και οι απολογητές των νεοφιλελεύθερων αλλαγών στα πανεπιστημιακά ιδρύματα συνηθίζουν να ωρύονται ότι αυτά που γίνονται στα ελληνικά πανεπιστήμια δεν γίνονται πουθενά αλλού στον κόσμο. Και γι' αυτό τον λόγο η Ελλάδα, μας λένε, επιβάλλεται να προσχωρήσει στη νεοφιλελεύθερη κανονικότητα ενός πανεπιστημίου λιγότερο δημοκρατικού και ανοιχτού στην κοινωνία και περισσότερο υποταγμένου στις επιταγές των καπιταλιστικών αγορών.
Δεδομένου ότι το κατ' εξοχήν μοντέλο νεοφιλελευθερισμού στην ανώτατη εκπαίδευση (όπως και σε άλλες εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής) είναι οι ΗΠΑ, θα ήθελα, σε αυτό το σημείωμα, να αναφερθώ στην εμπειρία μου και ως φοιτητής και ως πανεπιστημιακός στις ΗΠΑ προκειμένου να διορθώσω τις παραπλανητικές εντυπώσεις που δημιουργούνται από την αφήγηση περί ιδιαιτερότητας των ελληνικών πανεπιστημίων.
Όποτε ακούω Έλληνες πολιτικούς και σχολιαστές να εξιδανικεύουν το νεοφιλελεύθερο πανεπιστήμιο, μένω με την εντύπωση ότι στο μυαλό τους όλα τα πανεπιστήμια των χωρών όπου ο εκπαιδευτικός νεοφιλελευθερισμός κυριαρχεί είναι σαν το Χάρβαρντ. Αυτό που δεν λένε είναι ότι το 75% των φοιτητών στο Χάρβαρντ και τα άλλα πανεπιστήμια της αμερικανικής ελίτ προέρχονται από το πλουσιότερο 25% του αμερικανικού πληθυσμού. Η πλειοψηφία των Αμερικανών φοιτητών πηγαίνει σε δημόσια πανεπιστήμια, τα οποία όμως χρεώνουν δίδακτρα. Με την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, τα δίδακτρα αυτά συνεχώς αυξάνονται ώστε να αντισταθμίσουν τη διαρκώς μειούμενη συνεισφορά εταιρειών και πλούσιων Αμερικανών στα φορολογικά έσοδα του κράτους. Έτσι γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τον μέσο Αμερικανό να στείλει τα παιδιά του στο πανεπιστήμιο. Οι δε φοιτητές καταφεύγουν όλο και πιο πολύ σε δάνεια. Αυτή τη στιγμή τα συνολικά φοιτητικά δάνεια αποτελούν μια τεράστια φούσκα, μεγαλύτερη σε μέγεθος από το σύνολο των οφειλών για πιστωτικές κάρτες.
Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο της ανώτατης εκπαίδευσης στις ΗΠΑ δεν είναι, όμως, μόνο ταξικό, αλλά αναπαράγει και ένα ακαδημαϊκό απαρτχάιντ όπου, για παράδειγμα, δημόσια πανεπιστήμια, που έχουν κυρίως λευκούς φοιτητές, πολύ συχνά εξασφαλίζουν μεγαλύτερη οικονομική στήριξη από το κράτος απ' ό,τι πανεπιστήμια με φοιτητές που προέρχονται κυρίως από φυλετικές μειονότητες. Αυτές οι μειονότητες για πολλές δεκαετίες δεν είχαν πρόσβαση ούτε στα ιδιωτικά ούτε στα δημόσια πανεπιστήμια. Η αυξημένη πρόσβαση αυτών των κοινωνικών ομάδων στην ανωτάτη εκπαίδευση έγινε δυνατή μόνο χάρη στα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του '60, τα οποία και διοργάνωναν και καταλήψεις, αλλά και άλλες δυναμικές κινητοποιήσεις. Η δε απάντηση του αμερικανικού κράτους στις κινητοποιήσεις αυτές ήταν (και είναι) η βίαια καταστολή, που σε ορισμένες περιπτώσεις οδήγησε ακόμη και στη δολοφονία φοιτητών που διαδήλωναν ειρηνικά κατά του πολέμου στο Βιετνάμ.
Ούτε οι φοιτητικοί αγώνες ούτε η κρατική καταστολή είναι επομένως ελληνική ιδιομορφία. Η δε κανονικότητα την οποία οι νεοφιλελεύθεροι σχολιαστές επικαλούνται δεν είναι η κανονικότητα του νόμου και της τάξης, αλλά ενός ιδιωτικοποιημένου και αυταρχικού πανεπιστημίου που δεν υπηρετεί τις κοινωνικές ανάγκες, αλλά αναπαράγει τις εντεινόμενες κοινωνικές ανισότητες που μαστίζουν τη χώρα μας.
* Ο Κώστας Παναγιωτάκης είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο New York City of Technology, City University of New York
Δεδομένου ότι το κατ' εξοχήν μοντέλο νεοφιλελευθερισμού στην ανώτατη εκπαίδευση (όπως και σε άλλες εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής) είναι οι ΗΠΑ, θα ήθελα, σε αυτό το σημείωμα, να αναφερθώ στην εμπειρία μου και ως φοιτητής και ως πανεπιστημιακός στις ΗΠΑ προκειμένου να διορθώσω τις παραπλανητικές εντυπώσεις που δημιουργούνται από την αφήγηση περί ιδιαιτερότητας των ελληνικών πανεπιστημίων.
Όποτε ακούω Έλληνες πολιτικούς και σχολιαστές να εξιδανικεύουν το νεοφιλελεύθερο πανεπιστήμιο, μένω με την εντύπωση ότι στο μυαλό τους όλα τα πανεπιστήμια των χωρών όπου ο εκπαιδευτικός νεοφιλελευθερισμός κυριαρχεί είναι σαν το Χάρβαρντ. Αυτό που δεν λένε είναι ότι το 75% των φοιτητών στο Χάρβαρντ και τα άλλα πανεπιστήμια της αμερικανικής ελίτ προέρχονται από το πλουσιότερο 25% του αμερικανικού πληθυσμού. Η πλειοψηφία των Αμερικανών φοιτητών πηγαίνει σε δημόσια πανεπιστήμια, τα οποία όμως χρεώνουν δίδακτρα. Με την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, τα δίδακτρα αυτά συνεχώς αυξάνονται ώστε να αντισταθμίσουν τη διαρκώς μειούμενη συνεισφορά εταιρειών και πλούσιων Αμερικανών στα φορολογικά έσοδα του κράτους. Έτσι γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τον μέσο Αμερικανό να στείλει τα παιδιά του στο πανεπιστήμιο. Οι δε φοιτητές καταφεύγουν όλο και πιο πολύ σε δάνεια. Αυτή τη στιγμή τα συνολικά φοιτητικά δάνεια αποτελούν μια τεράστια φούσκα, μεγαλύτερη σε μέγεθος από το σύνολο των οφειλών για πιστωτικές κάρτες.
Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο της ανώτατης εκπαίδευσης στις ΗΠΑ δεν είναι, όμως, μόνο ταξικό, αλλά αναπαράγει και ένα ακαδημαϊκό απαρτχάιντ όπου, για παράδειγμα, δημόσια πανεπιστήμια, που έχουν κυρίως λευκούς φοιτητές, πολύ συχνά εξασφαλίζουν μεγαλύτερη οικονομική στήριξη από το κράτος απ' ό,τι πανεπιστήμια με φοιτητές που προέρχονται κυρίως από φυλετικές μειονότητες. Αυτές οι μειονότητες για πολλές δεκαετίες δεν είχαν πρόσβαση ούτε στα ιδιωτικά ούτε στα δημόσια πανεπιστήμια. Η αυξημένη πρόσβαση αυτών των κοινωνικών ομάδων στην ανωτάτη εκπαίδευση έγινε δυνατή μόνο χάρη στα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του '60, τα οποία και διοργάνωναν και καταλήψεις, αλλά και άλλες δυναμικές κινητοποιήσεις. Η δε απάντηση του αμερικανικού κράτους στις κινητοποιήσεις αυτές ήταν (και είναι) η βίαια καταστολή, που σε ορισμένες περιπτώσεις οδήγησε ακόμη και στη δολοφονία φοιτητών που διαδήλωναν ειρηνικά κατά του πολέμου στο Βιετνάμ.
Ούτε οι φοιτητικοί αγώνες ούτε η κρατική καταστολή είναι επομένως ελληνική ιδιομορφία. Η δε κανονικότητα την οποία οι νεοφιλελεύθεροι σχολιαστές επικαλούνται δεν είναι η κανονικότητα του νόμου και της τάξης, αλλά ενός ιδιωτικοποιημένου και αυταρχικού πανεπιστημίου που δεν υπηρετεί τις κοινωνικές ανάγκες, αλλά αναπαράγει τις εντεινόμενες κοινωνικές ανισότητες που μαστίζουν τη χώρα μας.
* Ο Κώστας Παναγιωτάκης είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο New York City of Technology, City University of New York
Αυγή